Kuklaların Efendisi: Jirí Trnka

Animasyon seçkisinin sonuna geldik: Bu yazıda, biri uzun, üçü kısa metraj olmak üzere 4 Jiri Trnka filmini ele alacağım..

Jiri Trnka, Çek animasyon ekolünün kurucularından, hatta hakkında yazılmış tüm yazılarda şu iki ibareyle karşılaşmamanız işten bile değil: Doğu'nun Walt Disney'i ve Kuklaların Efendisi: İkincisi bana yakın geldiği için yazı başlığı olarak da onu seçtim: Hayat hikayesine filan girmeden hemen filmlerine geçiyorum..

İlki, Jiri Brdecka'yla birlikte yönettiği '46 yapımı Pérák A SS ve bir çizgi film: Bir Nazi muhbiri özelinde Nazi ideolojisiyle dalga geçen film, Trnka'nın da 3. çalışması aynı zamanda.. Çevresindeki her şeyi ihbar eden adamın (ve Nazi askerlerinin..) hakkından bir baca temizleyicisi ayağına taktığı yatak yaylarıyla geliyor..

Adından da anlaşılacağı üzere bir propaganda filmi olan Pérák a SS, slapstick olduğu için bana pek hitap etmiyor ancak, teknik olarak hoş bir çalışma: Ancak iki eşcinsel Nazi askerinin romantik sahneleri eleştiriye son derece açık: Aşağılamak için başka yöntemleri zaten uygulayan filmin bir de böylesi bir yöntemi tercih etmesi hiç de "şık.." değil..

Diğer filmse, yine bir kısa metraj ve son derece güzel olan Román S Basou: Nehire yüzmeye giren bir kontrbasçının balık tutan bir kadınla hikayesini anlatan film, her ne kadar umutsuz bir finale sahip olsa da, kısa süresine "aşk gibi görünmeyen aşk.."ı sığdıran (ya da benim fazla zorladığım..) film, aslında 3 müzisyenin zamanında çalmaya başlayamamasının (da..) hikayesi.. İkisinin çıplak olarak karşılaştıkları sahne ve sonraları mükemmel anlar yaşatıyor..

Diğeriyse, Trnka'nın başyapıtı: Sen Noci Svatojánské.. Shakespeare'in aynı adlı oyunundan uyarlanan film öylesine güzel ki, kelimeler kifayetsiz kalıyor yanında: Özellikle Titania ve Oberon sahnelerinde film zirve yapıyor.. Ancak bir bütün olarak değil Trnka'nın, animasyon tarihinin bile en etkili işlerinden biri, birisi Sen Noci Svatojanske.. Bu lafın üzerine daha fazla bişii yazmama gerek yok sanırım..

Diğeriyse, Trnka'nın ölmeden önce çektiği son filmi olan Ruka.. Otorite üzerine müthiş bir çalışma: Öyle ki, saksı yapan kil-ustası ve çiçek, Trnka'nın kendisi ve siyasete bulaşmayan eserlerini öyle güzel karşılar ki, otoritenin üzerinde kurduğu/kurmaya çalıştığı baskıyı sadece bir elle çok ama çok güzel anlatır: Bir türlü kurtulamadığı baskı sonunda onu kafese kapattığında çaresiz bir şekilde eli tamamlaması ilk dönem çalışmalarına dair bir özeleştiri de olarak da yorumlanabilir.. Ve kil ustası öldüğünde rejimin ona saygı duyması da bu tür baskı rejimlerinin bir başka değişmezi olarak karşımıza çıkıyor-

devlet sanatçısı gibi titrleri düşünelim bir..

neysse,, animasyonun son derece çalışkan, yetenekli ve -yine, son derece karakteristik filmler çeken yönetmeniyle seçki bitti.. Bir süre rehabilite olmak adına araya küçük bir seçki daha sıkıştırdıktan sonra, asıl seçkimize geçeceğiz..